Ιστορία - Λαογραφία

Ο Κρουσώνας αποτελεί κωμόπολη του Δήμου Μαλεβιζίου και βρίσκεται 21 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου σε υψόμετρο 460 μέτρων και με τον πληθυσμό του να αριθμεί 2.855 κατοίκους. Γύρω από τον οικισμό βρίσκονται τα χωριά Σάρχος, Κιθαρίδα, Κορφές και Λουτράκι που περιστοιχίζονται κυρίως από αμπελώνες και ελαιώνες, γεγονός που μαρτυρεί ότι η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Το ίδιο το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά επάνω στους λόφους Πλαγιά, Κούπος και Λειβαδιώτης. Ψηλά στους πρόποδες του όρους Γούρνος υπάρχει και η κοινοβιακή μονή της Αγίας Ειρήνης ενώ σε υψόμετρο 920 μέτρων βρίσκεται οροπέδιο με την ονομασία Λιβάδι όπου οι κάτοικοι καλλιεργούν πλήθος οπωροφόρων δέντρων, κυρίως αχλαδιές και μηλιές. Επίσης στο Λιβάδι υπάρχουν αρκετές αγροικίες και ένας ξενώνας που μαρτυρούν την ανάπτυξη του αγροτουρισμού τα τελευταία χρόνια στην περιοχή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ξενώνα «Αροδαμό» του Γιάννη και της Ειρήνης Τσικανδυλάκη.

Σχετικά με την ετυμολογία του τοπωνυμίου Κρουσώνας υπάρχουν διάφορες απόψεις που βασίζονται τόσο σε αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικά ντοκουμέντα όσο και στις παραθέσεις των κατοίκων του χωριού. Κατά κάποιους το τοπωνύμιο θεωρείται αρχαίο ελληνικό ενώ κατά άλλους έχει τη ρίζα του στη λέξη κούρσος ή κρούσος, λέξη που συγγενεύει ετυμολογικά με τη λέξη κουρσεύω, δηλαδή κυριεύω. Άλλωστε η λέξη κρούσος χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στη φράση «κρούσος είναι το χωριό» που σήμαινε την ερήμωση κάποιου χωριού εξαιτίας πειρατικής επιδρομής. Βάσει μίας άλλης προσπάθειας των κατοίκων να εξηγήσουν την προέλευση του ονόματος του χωριού, το όνομα Κρουσώνας δόθηκε έπειτα από κάποια επιδρομή κουρσάρων στο χωριό οι οποίοι, αφού το κατέλαβαν, εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Μία άλλη παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Κυρία Γωνιά η οποία φυσικά έχει να κάνει με την τοποθεσία του οικισμού που πράγματι σχηματίζει γωνία.

Η θέση ότι η προέλευση του ονόματος έχει ρίζες αρχαίες ελληνικές ενισχύεται από το γεγονός ότι γενικά στη γύρω περιοχή εντοπίζονται μέρη που έχουν αρχαίες ελληνικές ονομασίες. Άλλωστε το χωριό έχει και μύθους που φτάνουν στα χρόνια του Μίνωα με έναν από αυτούς να θέλουν τον Μίνωα να περνά από τον Κρουσώνα πηγαίνοντας στο Ιδαίον Άντρο. Αν πάλι θέλουμε να βασιστούμε στα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, θα πρέπει να αναφέρουμε πως στον λόφο Κούπος βρέθηκε μυκηναϊκός ή γεωμετρικός οικισμός, στον οποίο μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, βρέθηκε νόμισμα με επιγραφή «Κουρσιαίο Φοιλονίδα». Παράλληλα εικάζεται ότι στην περιοχή υπήρχε ήδη οικισμός με το όνομα Κρουσών, στον οποίο λατρευόταν ο θεός Διόνυσος ενώ η νεκρόπολη του οικισμού βρισκόταν μάλλον στη θέση Χοιρομάντρες ή Πρινόρι που βρίσκονται δίπλα από τον Κρουσώνα.

Επιπλέον τεκμήρια που πιστοποιούν ότι το χωριό υπήρχε ήδη από τον 10ο αιώνα ή και νωρίτερα είναι η εκκλησία της Παναγιάς η Κερά που χρονολογείται τον 10ο-12ο αιώνα. Την παραπάνω θέση επιβεβαιώνει και η ύπαρξη επίσημου εγγράφου του 1280 με αναφορά στον lohannes Armachy habitor in Casali Cunsiona (Ιωάννης Αρμάκης, κάτοικος Κρουσώνα) ενώ άλλες επίσημες πληροφορίες αναφέρουν ότι το 1341 το χωριό αποτελούσε φέουδο του βενετού άρχοντα Μάρκου Ιουστινιανού. Ακόμα ένα τεκμήριο από το 1583 αναφέρει τον «Καστροφύλακα» με την επωνυμία Crussona και σε κατάσταση από την εποχή που χτιζόταν το κάστρο του Ηρακλείου, η οποία βρίσκεται στη Βενετία, εντοπίζονται ονόματα Κρουσωνιωτών που εργάζονταν ή έκαναν αγγαρείες ενώ τα πατητήρια κρασιού, τα φρούρια και τα καστέλια που χρονολογούνται την εποχή της Ενετοκρατίας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του χωριού τουλάχιστον σε εκείνη την εποχή.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Εξίσου δυναμική παρουσία έχει το χωριό και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας καθώς οι κάτοικοι πολέμησαν και αντιστάθηκαν με γενναιότητα. Κατά την περίοδο 1645-1646, οπόταν και οι Τούρκοι προσπάθησαν να κατακτήσουν το νησί, στην τοποθεσία Καραμέρα που βρίσκεται δίπλα στον Κρουσώνα έγινε μεγάλη σφαγή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση των κατοίκων ενάντια σε κάθε απαίτησή τους με αποκορύφωμα την άρνηση της καταβολής των αυστηρών και βαρύτατων φόρων. Προκειμένου οι Τούρκοι να εισπράξουν αυτά που θεωρούσαν ότι τους όφειλε το χωριό έστειλαν τον στρατό τους, προσπάθεια η οποία στέφθηκε από πλήρη αποτυχία καθώς οι κάτοικοι, πληροφορούμενοι την έλευση του τουρκικού στρατού, έστησαν ενέδρα καταφέρνοντας να τους κατατροπώσουν. Βλέποντας οι Τούρκοι τις προσπάθειές τους να πέφτουν στο κενό, στράφηκαν σε πιο διπλωματικές μεθόδους ρωτώντας τους κατοίκους σχετικά με τις απαιτήσεις τους, οι οποίες φυσικά είχαν να κάνουν με την άρνηση καταβολής των φόρων και τη μη αποδοχή τούρκων κατοίκων στον Κρουσώνα, αιτήματα τα οποία όχι μόνο έγιναν δεκτά αλλά κατοχυρώθηκαν με επίσημο φιρμάνι το 1647 σύμφωνα με το οποίο το χωριό οριζόταν ως βακούφικο χωριό με μόνη υποχρέωση να συντηρεί το τζαμί της Σουλτάνας Ιμπραχημ. Γενικά μέχρι και το 1750 στο χωριό κατοικούσαν μόνο Έλληνες, ώσπου τη χρονιά εκείνη ορίστηκε και εγκαταστάθηκε στον οικισμό τοποτηρητής τούρκος μπέης λόγω των προβλημάτων που οι κάτοικοι προξενούσαν στους Τούρκους, ενώ έως το 1821 είχαν εγκατασταθεί περίπου δεκαπέντε τούρκικες οικογένειες, οι οποίες και σφάχτηκαν κατά την επανάσταση. Έκτοτε κανένας Τούρκος δεν εγκαταστάθηκε ξανά στον Κρουσώνα ο οποίος έφτασε το 1834 να αριθμεί 140 χριστιανικές οικογένειες.

Από το 1777 έως και το 1779, κατά την περίοδο της επανάστασης του Δασκαλογιάννη δηλαδή, στον Κρουσώνα κρύφτηκαν οι άνδρες που απέδρασαν από τα Σφακιά με τον σφακιανό Πρώτοπαπα, τους οποίους φρόντισε το χωριό με επικεφαλής τον Βαρδαλαχοπατέρα. Όταν οι Τούρκοι τους ανακάλυψαν φυγαδεύτηκαν όλοι στη Γέργερη, στον δρόμο όμως ο Πρωτόπαπας δεν τα κατάφερε και θάφτηκε στην περιοχή με το τοπωνύμιο του Παπά ο Λάκκος και τα οστά του έχουν σήμερα μεταφερθεί στην εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου. Το χωριό έχει ακόμα να επιδείξει πιο γενναία και καταλυτική δραστηριότητα και κατά την περίοδο της επανάστασης με αποκορύφωμα τη δημιουργία του πρώτου πυρήνα γύρω στα 1800. Μέχρι και το 1821 είχε δημιουργηθεί ένα αξιόλογο σώμα τριακοσίων ανδρών με επικεφαλής τους Μακατουνομανώλη και τον Γιώργο Γιαμαλλή, οι οποίοι άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία και την παράδοση των κατοίκων του χωριού. Μάλιστα η δράση τους και η γενναιότητά τους ήταν τέτοια που μέχρι και τραγούδια γράφτηκαν τα οποία εξυμνούσαν την ανδρεία τους. Για τον ίδιο τον Μακατουνομανώλη και τη δράση του υπάρχει ποίημα που ξεκινάει με τους εξής στίχους:

«Σήκω να πιάσεις το χορό

Μανώλη Μακατούνη

Και τ’ αποξημερώματα

Να βγούμε στο Κουδούνι»

το οποίο αναφέρεται στη σύλληψη και την εκτέλεση ομάδας Τούρκων από τον Μακατουνομανώλη και την ομάδα του στο βουνό Κουδούνι που βρίσκεται πάνω από το χωριό.

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα περιστατικά που έλαβαν χώρα στον Κρουσώνα κατά την περίοδο της Επανάστασης και έχουν αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια τους στη μνήμη των κατοίκων. Ένα από αυτά, και το πιο σημαντικό ίσως, είναι το κάψιμο τριακοσίων Τουρκαλβανών μέσα στην κεντρική εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Χαράλαμπο, ο οποίοι είχαν προσφύγει για να γλιτώσουν από τους επαναστάτες που τους κατέτρεχαν. Στην προσπάθειά τους μάλιστα να αποφύγουν τον αφανισμό πήραν ως όμηρο τον μοναχογιό του προκρίτου και απειλούσαν πως αν δεν τους άφηναν ελεύθερους θα τον σκότωναν. Αυτό έκανε τους οπλαρχηγούς να διστάσουν και να σκεφτούν ξανά τις κινήσεις τους, κάνοντας συμβούλιο για να αποφασίσουν και καταλήγοντας στο αρχικό τους σχέδιο. Στην απόφασή τους αυτή καταλυτικό ρόλο έπαιξε η συγκατάθεση του ίδιου του πρόκριτου ο οποίος τους έδωσε την άδεια λέγοντας χαρακτηριστικά «αφού είναι γραφτό ντου να ποθάνει απού νταδά για την πατρίδα ας ποθάνει», αναφερόμενος στο παιδί του. Οι επαναστάτες, λοιπόν, άνοιξαν μία τρύπα στη στέγη του ναού, έριξαν μέσα εύφλεκτα υλικά βάζοντας φωτιά στην εκκλησία και καίγοντας όλους όσοι δεν κατάφεραν να τρέξουν έξω. Αλλά και αυτοί που διέφευγαν βγαίνοντας από τον ναό έπεφταν επάνω στους επαναστατημένους κατοίκους που τους σκότωναν επιτόπου ενώ ο μικρός γιος του πρόκριτου (γνωστός ως Τζουνιάς ή Κριτσωτάκης) βρέθηκε αποκεφαλισμένος πάνω στην Αγία Τράπεζα. Σε συνέχεια όλων των παραπάνω και στο πλαίσιο της επανάστασης διεξήχθη τον Ιούνιο του 1822 μεγάλη μάχη από τους οπλαρχηγούς Κουρμούλη, Βουρδούμπα, Δεληγιάννη και άλλους ενάντια στον Χασάν Πασά στη θέση κρουσανιώτικο φαράγγι. Το αποτέλεσμα ήταν να χαθούν περίπου τετρακόσιοι Τούρκοι, γεγονός που τους εξόργισε και είχε ως αποτέλεσμα να καεί το χωριό και να σφαγιασθούν οι καλόγεροι της μονής Αγίας Ειρήνης ως αντίποινα.

Η συμμετοχή όμως και ο αγώνας για τους κατοίκους του Κρουσώνα δεν σταματά εδώ αφού έλαβαν μέρος και στην επανάσταση του Μαυρογένη το 1858 με νέους καπετάνιους όπως οι Μανδροκωνσταντής, Βαμβουκομανώλης, Τζουλιαδοδράκος κ.α. Την περίοδο 1878-1879, με αρχηγούς τους Βαμβουκογιάννη και Μακατουνανδρέα ο Κρουσώνας συνεχίζει την ενεργό παρουσία στον αγώνα του νησιού κατά των Τούρκων. Τη φορά αυτή ήταν ιδιαίτερα προετοιμασμένοι αφού ο Μακατουνανδρέας έφτασε ως την Αθήνα προκειμένου να εφοδιάσει με όπλα τους αγωνιστές ενώ οι αδελφοί Ξυλούρη μετέφεραν και αυτοί με τη σειρά τους όπλα από το Παλαιόκαστρο. Η δράση τους βέβαια δεν περιορίστηκε μόνο στα όρια του χωριού αλλά έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες όπως αυτές στο Σπανού Μετόχι, στην Ξύπετρα, στα Γιοφυράκια, στον Αλμυρό κ.α. Κατά την επανάσταση του Θερίσου το 1905 το χωριό δεν έλαβε μέρος από την αρχή, ωστόσο, όταν το έκανε, οι περισσότεροι τάχθηκαν στο πλευρό του Βενιζέλου. Αξιόλογη ήταν η δράση και η συμμετοχή των Κρουσωνιωτών και στον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Μετά την απόβαση των Γερμανών στην Κρήτη (Μάιος 1941) και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, οι κάτοικοι ανέπτυξαν έντονη αντιστασιακή δράση με κύριο αρχηγό και εκφραστή τον Αντώνη Γρηγοράκη ή «Σατανά». Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των Μενέλαου & Μύρωνα Ξυλούρη, Γιανναδάκη Χαράλαμπου, Αντριαδάκη Ιωάννη (Αντριαδογιάννη) και άλλων πολλών οι οποίοι οργάνωσαν και συμμετείχαν στον πρώτο πυρήνα αντίστασης που δημιουργήθηκε στον Κρουσώνα και στην ευρύτερη περιοχή υπό την καθοδήγηση του «Σατανά». Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής πέρα της αντιστασιακής δράσης στην οποία συμμετείχε το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων δυστυχώς στον Κρουσώνα και στην ευρύτερη περιοχή του νομού Ηρακλείου γράφτηκαν και κάποιες από τις πιο σκοτεινές σελίδες προδοσίας και δωσιλογίας με χαρακτηριστικό το παράδειγμα των «Τζουλιάδων», εύπορης οικογένειας Κρουσανιωτών η οποία συνεργάστηκε με τους Γερμανούς, προκαλώντας το κοινό αίσθημα του μεγαλύτερου μέρους των συγχωριανών τους αφού η σκοτεινή δράση τους σημάδεψε μεγάλο μέρος της περιοχής του Κρουσώνα και του νομού Ηρακλείου αλλά και άλλων περιοχών σε ολόκληρη την Κρήτη. Επειδή όμως η ιστορία γράφεται πάντα από τους νικητές έτσι και στην περίπτωση του Κρουσώνα οι αγωνιστές (αντιστασιακοί) ήταν αυτοί που έγραψαν τις τελευταίες σελίδες της ένδοξης ιστορίας του χωριού κατά την περίοδο αυτή, αφού με το τέλος του πολέμου και την ήττα των Γερμανών προέβησαν σε συλλήψεις και εκτελέσεις όλων αυτών σύγχρονων Εφιαλτών και των συνεργατών τους ή τουλάχιστον όλων αυτών που δεν κατάφεραν να διαφύγουν μαζί με τους Γερμανούς, απονέμοντας με αυτό τον τρόπο δικαιοσύνη για τα όσα αποτρόπαια είχαν κάνει. Για τη συγκεκριμένη περίοδο υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία με μαρτυρίες και απομνημονεύματα συμμετεχόντων στον αγώνα και την αντίσταση που αναλύουν διεξοδικά τα γεγονότα της περιόδου αυτής και φωτίζουν τόσο τη δράση των αντιστασιακών ομάδων όσο και τη δράση και το τέλος των δωσίλογων. Μερικά από τα βιβλία αυτά είναι τα «Απομνημονεύματα» του Καπετάν Χαράλαμπου Γιανναδάκη, το έργο «Ρίζες Λευτεριάς» του Δημητρίου Γ. Λεμονάκη, «Εθνική Αντίσταση Κρουσώνα-Απομνημονεύματα» του Κωνσταντίνου Φανουράκη.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Φεύγοντας από το ιστορικό πλαίσιο, μετακινούμαστε στη σύγχρονη πλέον ιστορία και δράση που εξακολουθεί να χαράσσει το χωριό σε διάφορους τομείς. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία τεσσάρων επιφανών προσωπικοτήτων του χωριού στο ελληνικό Κοινοβούλιο κατά την περίοδο 1945-2008 (Γεώργιος Φουντουλάκης, Στρατηγός, Ιωάννης Φουντουλάκης, Γιατρός, Μενέλαος Ξυλούρης, Δικηγόρος, Γεώργιος Δεικτάκης, Οδοντίατρος,). Πλήθος ακόμα επιστημόνων όλων των κλάδων και των ειδικοτήτων, με καταγωγή από τον Κρουσώνα, έχουν αναπτύξει και εξακολουθούν να επιδεικνύουν αξιόλογη δράση στην τοπική αυτοδιοίκηση και στη στελέχωση δημόσιων αξιωμάτων και θέσεων στην ευρύτερη περιοχή του νομού Ηρακλείου αλλά και πέραν αυτού.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Κρουσώνας πριν από το σχέδιο «Καποδίστρια» αποτελούσε κοινότητα μαζί με τους οικισμούς Κιθαρίδα και τη μονή της Αγίας Ειρήνης. Μετά και την εφαρμογή του σχεδίου «Καποδίστριας» το 1997 αναβαθμίστηκε σε δήμο περιλαμβάνοντας πλέον και τους οικισμούς-κοινότητες Κορφές, Λουτράκι και Σάρχος. Σήμερα, με βάσει το σχέδιο «Καλλικράτης», το χωριό πλέον ανήκει στον δήμο Μαλεβιζίου μαζί με όλα τα προαναφερθέντα χωριά καθώς και τους πρώην δήμους Γαζίου και Τυλίσου. Όλο αυτό είχε ως αποτέλεσμα μαζί με την παροχή και την αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων τόσο το ίδιο το χωριό όσο και οι γύρω οικισμοί να αναπτυχθούν αποτελώντας πλέον στην ουσία προάστιο του Ηρακλείου με πλήθος επισκεπτών που έχουν την ευκαιρία να γευτούν τις παραδοσιακές λιχουδιές του χωριού αλλά και την εξαίρετη φιλοξενία των κατοίκων του. Το άριστο οδικό δίκτυο και η τοποθεσία του ευνοούν την εύκολη πρόσβαση, κάνοντας τον Κρουσώνα έναν θελκτικό προορισμό για όσους θέλουν μία σύντομη αλλά πλούσια σε εμπειρίες απόδραση. Γραφικοί οικισμοί, μοναστήρια και ξωκκλήσια με πλούσια ιστορία και πολιτιστικό ενδιαφέρον για τους λάτρεις της ιστορία και του πολιτισμού αλλά και χαριτωμένα ταβερνάκια για όσους οι γεύσεις και η γαστρονομία είναι στις προτιμήσεις τους είναι λίγα από όσα μπορεί κάποιος να κάνει τον Κρουσώνα. Ως προς την οργάνωση και τις παροχές ο Κρουσώνας δεν υπολείπεται σε τίποτα αφού διαθέτει σχολεία και των δύο βαθμίδων στο χωριό (παιδικό σταθμό, δύο νηπιαγωγεία, δύο δημοτικά, Γυμνάσιο και Λύκειο), Κ.Ε.Π., σταθμό χωροφυλακής, Κ.Α.Π.Η., περιφερειακό ιατρείο, εξασφαλίζοντας παροχές και δυνατότητες σε όλες τις ηλικιακές βαθμίδες. Να υπογραμμιστεί πως ο Κρουσώνας παρουσιάζει εξίσου έντονη δραστηριότητα και στο πολιτιστικό και αθλητικό κομμάτι αφού διαθέτει αθλητικό σωματείο (Π.Α.Ο.Κ. Κρουσώνα), αγροτικό συνεταιρισμό αλλά και τον πρώτο γυναικείο συνεταιρισμό σε όλο τον νομό Ηρακλείου, την «Κρουσσανιώτισσα» που παράγει παραδοσιακά γλυκά που βασίζονται σε παραδοσιακές συνταγές, διατηρώντας και διαιωνίζοντας με τον τρόπο αυτό την παράδοση και την ταυτότητα του χωριού. Τέλος, να σημειωθεί πως ο Κρουσώνας διαθέτει και πολιτιστικό σύλλογο με την επωνυμία «Νέα Γενιά» που παρουσιάζει αξιόλογη δράση και έχει σημαδέψει το χωριό, διοργανώνοντας κάθε καλοκαίρι εκδηλώσεις που σχετίζονται κατά κύριο λόγο με την ιστορία του χωριού και της Ελλάδας εν γένει αλλά και με παραδόσεις όπως η εξολοκλήρου διοργάνωση του κρουσανιώτικου καρναβαλιού.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ & ΕΞΩΜΟΝΑΣΤΗΡΑ

Στο χωριό υπάρχουν επίσης πολλές θαυματουργές εκκλησίες και μοναστήρια με ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον αλλά και γραφικά ξωκλήσια ιδιαίτερης ομορφιάς. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Χαράλαμπος, ο ναός του οποίου έχει ταυτιστεί με την τοπική ιστορία καθώς εκεί γίνονταν όλες οι δοξολογίες πριν από κάθε μεγάλη επανάσταση ή δράση. Σε αυτόν τον ναό διαδραματίστηκε και το γεγονός με το κάψιμο των τριακοσίων Τουρκαλβανών που ήδη παραθέσαμε για το οποίο έχει τοποθετηθεί στην είσοδο και αριστερά του ναού μαρμάρινη πλάκα.

Εξίσου σημαντική είναι και η εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην Παναγιά η Κερά που είναι και η παλαιότερη με την ανέγερσή της να τοποθετείται στη δεύτερη βυζαντινή περίοδο. Είναι χτισμένη στον ρυθμό της βασιλικής και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εξαιτίας του ήχου της καμπάνας της που είναι αφιέρωμα Ρωσίδας πριγκίπισσας στη χάρη της. Ακόμα μία σημαντική εκκλησία που βρίσκεται μέσα στο χωριό είναι αυτή του Αγίου Γεωργίου του Θαυματουργού της οποίας το πέτρινο σκαλιστό προσκυνητάρι φημολογείται πως έχει έρθει από τις αραβικές χώρες και η λατρεία του είναι στενά συνυφασμένη με το χωριό, αφού δεν υπάρχει οικογένεια χωρίς έστω ένα μέλος που να έχει το όνομα της χάρης του.

Άλλες εξίσου σημαντικές εκκλησίες που βρίσκονται μέσα στο χωριό είναι ο καθεδρικός της Αγίας Τριάδας που είναι μάλιστα χτισμένος στην πλατεία του χωριού, την επονομαζόμενη και Ντάμπασης, η δίκλιτη εκκλησία που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου αλλά και η Παναγιά η Πολέμισσα που απέκτησε αυτό το προσωνύμιο εξαιτίας των πολεμικών συμβουλίων που λάμβαναν χώρα στον ναό. Πολλά βέβαια είναι και τα ξωκλήσια και τα μοναστήρια που περιστοιχίζουν τον Κρουσώνα με πιο σημαντικά αυτά του Αϊ Γιάννη του Ψηλού, του Άγιου Στυλιανού στο Πουρναρόδασος, του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στο Πλάι, του Αϊ Γιάννη στο Πρινόρι του Προφήτη Ηλία στον Κούπο, της Αγίας Μαρίνας στο Λιβάδι το πέτρινο εκκλησάκι του Αγίου Μεθόδιου Νιβρύτου που χτίστηκε στο Λιβάδι τα τελευταία χρόνια από την οικογένεια του Χαράλαμπου Γ. Λαμπρινίδη.

Η πιο γνωστή όμως και με ιστορία μονή βρίσκεται στο ύψωμα Γούρνος στα 700 μέτρα υψόμετρο και είναι αφιερωμένη στην Αγία Ειρήνη. Πρόκειται για μία κοινοβιακή μονή καλογριών που υπάγεται στην κοινότητα Κρουσώνα. Η μονή χρονολογείται γύρω στα 650 μ.Χ., έχει υποστεί αρκετές καταστροφές και γι’ αυτόν τον λόγο έχει αναστηλωθεί τέσσερεις φορές με την τελευταία από αυτές να είναι μόλις το 1944 χάρη στο ενδιαφέρον του εφημέριου του Κρουσώνα παπα-Δημήτρη Φασουλάκη και των κατοίκων, οι οποίοι πραγματοποιήσαν την ανοικοδόμηση του καθολικού και δύο κελιών, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να επιστρέψουν και πάλι μοναχές στο μοναστήρι. Αρχικά στη μονή κατοικούσαν άντρες μοναχοί οι οποίοι, όπως είδαμε και παραπάνω στην ιστορική αναδρομή, σφαγιάστηκαν ως αντίποινα από τους Τούρκους μαζί με τον μοναχό Ακάκιο. Έκτοτε και μέχρι και την αναστήλωσή της το 1944 η μονή είχε ερημωθεί. Το μοναστήρι θεωρείται θαυματουργό από τους κατοίκους αφού, σύμφωνα πάντα με λαϊκές μαρτυρίες, το 1928 συντελέστηκε θαύμα. Πιο συγκεκριμένα λέγεται πως η τότε ηγουμένη οραματίστηκε ότι ενώ βρισκόταν στην είσοδο του μοναστηριού την πλησίασε κάποια μοναχή που είχε το πρόσωπό της καλυμμένο που κατευθυνόμενη στον ηγούμενο και αφού την ευλόγησε συνέχισε βγάζοντας από την τσέπη ένα κλειδί όμοιο με αυτό που διέθετε αποκλειστικά η ηγουμένη. Τρέχοντας στο γραφείο του ηγουμένου για να καταλάβει ποια ήταν η μυστήρια εκείνη μορφή κατάλαβε πως επρόκειτο για την ίδια την Αγία Ειρήνη η οποία εξαφανίστηκε τυλιγμένη σε ένα σύννεφο. Αυτό το γεγονός δικαιολογεί και το πλήθος αφιερωμάτων και ταμάτων που βρίσκονται στο προσκυνητάρι της Αγίας Ειρήνης. Σήμερα πλέον το μοναστήρι έχει να επιδείξει αξιόλογη δράση και οργάνωση χάρη στην Ηγουμένη Μαγδαληνή αλλά και στην έξοχη φιλοξενία των εφτά εναπομεινασών μοναχών.

Πηγές:

1) Ξυλούρης, Γιώργης Μ. Κρουσώνας: Ιστορικές Αναφορές. Ηράκλειο, 1993.

2) Μακατουνάκης Μιχάλης. «Κρουσώνας.» Το Περιοδικό του Οικουμενικού Ελληνισμού Νοέμβριος-Δεκεέμβριος 2002: 18-36.

3) Ιστοσελίδα Δήμου Μαλεβιζίου: https://malevizi.gov.gr/

4) Φωτογραφίες: Τζαγκαράκης Ζαχαρίας & Μακατουνάκης Μιχάλης