Ιστορία - Λαογραφία

Με μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που θα άλλαζε για πάντα τις απόψεις μας για την ελληνική γλώσσα ήρθε αντιμέτωπος ο αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς στις 5 Απριλίου του 1900. Σε ανασκαφές που γίνονταν στα ανάκτορα της Κνωσού βρέθηκαν πήλινες πλάκες, πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένο το πρώτο σύστημα γραφής της ελληνικής γλώσσας: Η Γραμμική Β’. Οι πλάκες αυτές, που ήταν κατασκευασμένες από πηλό ζυμωμένο με άχυρο, κατάφεραν να φτάσουν στα χέρια μας από μία απροσδόκητη ειρωνεία της τύχης. Οι Μινωίτες τις στέγνωναν απλά στον ήλιο κι έπειτα τις αποθήκευαν, δημιουργώντας έτσι εύχρηστους καταλόγους για δική τους χρήση, που όμως είχαν μία σχετικά σύντομη ημερομηνία λήξης, καθώς το υλικό μπορούσε να φθαρεί ή ακόμη και να καταστραφεί από νερό ή απλά την υγρασία. Οι μεγάλες φωτιές όμως που κατέστρεψαν τα παλάτια των Μινωιτών αλλά και των Μυκηναίων έψησαν αυτές τις πλάκες πηλού, με αποτέλεσμα να διατηρηθούν άθικτες στο πέρασμα των αιώνων.

Χρειάστηκε να περάσουν 53 χρόνια από την ανακάλυψή τους, ώσπου να αποκρυπτογραφηθεί η γραφή. Τα εύσημα ανήκουν στον αρχιτέκτονα Μίκαελ Βέντρις, ο οποίος, μαζί με τη βοήθεια του καθηγητή της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας Τζον Τσάντγουικ, κατάφερε να κατανοήσει το περιεχόμενό της και να κάνει συσχετισμούς που οδήγησαν στην αποκρυπτογράφηση του περιεχομένου. Η προηγούμενη εμπειρία του στο “σπάσιμο” του μυστικού κώδικα επικοινωνίας των Γερμανών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου υπήρξε καθοριστικής σημασίας, καθώς και σε αυτή την περίπτωση έπρεπε να "σπάσει” έναν ιδιαίτερα απαιτητικό και περίπλοκο κώδικα. Και μιλάμε για κώδικα γιατί η Γραμμική Β’ αποτελείται από συλλαβογράμματα και όχι από μεμονωμένα γράμματα, όπως το σημερινό αλφάβητο. Επιπλέον παρουσιάζει πάνω από 100 διαφορετικά εικονογράμματα ή ιδεογράμματα, που στην πλειονότητά τους είναι ζωγραφικές αναπαραστάσεις προϊόντων. 

Αυτό το σύστημα γραφής δεν ήταν προορισμένο για να διδαχθεί στον καθένα. Δεν χρησιμοποιούνταν δηλαδή από τον μέσο άνθρωπο της εποχής, παρά μόνο από τους γραφιάδες των ανακτόρων για να απεικονίσουν, θα λέγαμε σήμερα, τη λογιστική εικόνα του παλατιού: τις αγορές που έγιναν, τις πωλήσεις, καταλόγους προϊόντων και προσώπων, κατασκευή και διανομή εμπορευμάτων, καθώς και την ποσότητα αυτών. 

Ανασκαφές που έγιναν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας αποκαλύπτουν ότι η Γραμμική Β’ χρησιμοποιούνταν και στην Πύλο, τις Μυκήνες, την Τίρυνθα και τη Θήβα. Τα αρχαιότερα ευρήματα εντοπίζονται στην Κνωσό και χρονολογούνται ανάμεσα στο 1450 και 1350 π.Χ, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι εκεί αναπτύχθηκε για πρώτη φορά αυτό το σύστημα γραφής. Με την επικράτηση των Μυκηναίων στον μινωικό πολιτισμό και στο παλάτι της Κνωσού, η Γραμμική Β’ μεταφέρθηκε μαζί τους σε όλα τα μυκηναϊκά ανάκτορα.

Η Γραμμική Β’ είναι μεταγενέστερη της Γραμμικής Α’, ωστόσο δεν αποτελεί συνέχειά της. Περισσότερο θα λέγαμε ότι αποτελεί προσαρμογή της στα ελληνικά. Παρόλο που η Γραμμική Α’ χρησιμοποιήθηκε από τους Μινωίτες -όπως υποδηλώνουν τα ευρήματα- οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι δεν είναι κάποια προγενέστερη γραφή της ελληνικής γλώσσας, αλλά κάποιας άλλης, άγνωστης, που δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. 

Πηγές:

Γραμμική Β', στο worldhistory.org

Μίσιου, Α. Γραφή και ελληνική γλώσσα, στο greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/05.html

Έρευνα-Συγγραφή: Παναγιώτα Μωυσιάδου