Ιστορία - Λαογραφία

Σε ολόκληρη την Ευρώπη και φυσικά στην Ελλάδα και στην Κύπρο, καρνιβαλικές εκδηλώσεις εντοπίζονται ήδη από τον Μεσαίωνα. Δεν είναι όμως λίγοι οι λαογράφοι που κοιτούν ακόμη πιο πίσω, στην αρχαιότητα, και συσχετίζουν τις μεταμφιέσεις του καρναβαλιού και το ξέφρενο γλέντι με τα οργιαστικά γλέντια που γινόντουσαν προς τιμήν του θεού Διόνυσου και των σατύρων του. Άλλωστε σε αρκετά μέρη της Ελλάδας –ανάμεσα σε αυτά και ο Τύρναβος που γιορτάζει την Καθαρά Δευτέρα το Μπουρανί- η σύνδεση με την αρχαιότητα είναι άμεση και αδιαμφησβήτητη.

Οι Απόκριες στην Κύπρο έχουν σαφώς υποστεί τις ισχυρές επιδράσεις των κατακτητών της, που κατοίκησαν επί αιώνες στα εδάφη της. Ιταλοί, Γάλλοι και Άγγλοι έβαλαν και αυτοί το λιθαράκι τους στη μακρά ιστορία του κυπριακού καρναβαλιού και το προίκισαν με το δικό τους μοναδικό χρώμα. Στην Κύπρο οι Απόκριες λέγονται επίσης και Σήκωσες, γιατί οι άνθρωποι «σηκώνουν», καταναλώνουν, όλες τις τροφές που δεν είναι νηστήσιμες για να υποδεχτούν τη νηστεία της Σαρακοστής.

Φραγκοκρατία, Ενετοκρατία και Τουρκοκρατία

Οι Ενετοί και οι Φράγκοι έφεραν στην Κύπρο τους εορτασμούς που συνήθιζαν να γίνονται στα σαλόνια των ευγενών της Ευρώπης. Μέσα σε αίθουσες πλούσια διακοσμημένες στήνονταν χοροί μεταμφιεσμένων. Από τους χορούς αυτούς δεν έλειπαν τα πλουσιοπάροχα γεύματα και τα διασκεδαστικά παιχνίδια για τους καλεσμένους. Ανάμεσα στις διασκεδάσεις τους συμπεριλάμβαναν και διαγωνισμούς κυνηγιού ή κονταρομαχίες, που φυσικά γινόντουσαν σε εξωτερικούς χώρους. Σε αυτούς τους εορτασμούς έπαιρναν μέρος οι αριστοκράτες της Κύπρου

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το Καρναβάλι παίρνει έναν πιο υπαίθριο και λαϊκό χαρακτήρα. Οι εορτασμοί χωρίζονταν στην ουσία σε τρεις εβδομάδες. Τις τρεις εβδομάδες πριν από την έναρξη της Σαρακοστής. Η πρώτη ήταν η Εβδομάδα της Αγάπης. Σκοπός της ήταν όλοι να «μερώσουν» αλλά και να γίνουν τα προξενιά που θα οδηγούσαν σε γάμο μετά τη Σαρακοστή. Τα πρώτα γλέντια ξεκινούσαν αυτή την εβδομάδα. Ακολουθούσε η εβδομάδα της Κρεατινής ή Αποκριάς. Η επίσημη έναρξή της ήταν η Τσικνοπέμπτη και κύριο χαρακτηριστικό της η μεγάλη κατανάλωση κρέατος. Την Τσικνοπέμπτη ξεκινούσαν και τα πρώτα μασκαρέματα. Συνηθιζόταν τότε το μασκάρεμα να γίνεται με αυτοσχέδιες στολές, με προβιές και δέρματα ζώων και χειροποίητες μάσκες, τις γνωστές πελλόμασκες. Πολλές φορές έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Κατά κύριο λόγο οι μεταμφιέσεις αφορούσαν άντρες που ντυνόντουσαν με γυναικεία ρούχα και γυναίκες που ντυνόντουσαν με αντρικά. Οι μεταμφιέσεις συνεχιζόντουσαν όλη την εβδομάδα, με τους μασκαράδες να πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι για να διασκεδάσουν τους οικοδεσπότες αλλά και να διεκδικήσουν το κέρασμά τους, που συνήθως ήταν σπιτικό κρασί και πορτοκάλια.

Μετά την Πέμπτη της Τυρινής οι εορτασμοί έμπαιναν στην τελική ευθεία. Η εβδομάδα αυτή ονομαζόταν της Τυρινής ή Σήκωσης γιατί καταναλώνονταν τυριά και γενικά γαλακτοκομικά προϊόντα. Επίσης σκοπός ήταν να καταναλωθούν όλα τα μη νηστίσιμα αγαθά από το σπίτι, να τα «σηκώσουν» δηλαδή από τα τραπέζια, για να ξεκινήσουν απερίσπαστοι τη νηστεία. Την τελευταία Κυριακή σε κάθε σπίτι στηνόταν ένα μεγάλο γλέντι με φίλους και συγγενείς.

Οργανωμένες παρελάσεις κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας

Κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας οι εορτασμοί του Καρναβαλιού γίνονται πιο οργανωμένοι. Το 1898 μάλιστα διενεργείται και ο πρώτος άτυπος διαγωνισμός που χρηματοδοτείται από ιδιώτες. Το έπαθλο είναι 20 χρυσά φράγκα για τον καλύτερο μασκαρά. Η προοπτική της βράβευσης οδηγεί στην κατασκευή καλαίσθητων αποκριάτικων στολών και εγκαταλείπονται σιγά σιγά οι αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις. Άλλωστε οι αποκριάτικοι χοροί έρχονται πάλι στο προσκήνιο και απαιτούν από τους συμμετέχοντες προσεγμένες μεταμφιέσεις.

Σιγά σιγά ομάδες με ίδια κοστούμια βγαίνουν στους δρόμους της Λεμεσού. Στη δεκαετία του 1920 οι παρελάσεις είναι πλέον οργανωμένες και προσφέρουν πλούσιο θέαμα στους παρευρισκόμενους. Χάρη σε αυτές, πλήθος κόσμου συρρέει στη Λεμεσό εκείνες τις μέρες για να συμμετέχει στους εορτασμούς. Το 1936 εμφανίζεται για πρώτη φορά το άρμα του βασιλιά Καρνάβαλου. Από τότε κατέχει κεντρική θέση στην αποκριάτικη παρέλαση.

Ρομαντικοί κανταδόροι

Από τις μέρες αυτές της ξέφρενης διασκέδασης δεν θα μπορούσε να λείπει και η μουσική. Ο παραδοσιακός ήχος των ημερών εκείνων στην Κύπρο είναι επηρεασμένος από τα Επτάνησα και δεν είναι άλλος από τις περίφημες καντάδες.

Αρχικά οι κανταδόροι ήταν ρομαντικοί τραγουδιστές, που περιδιάβαιναν τους δρόμους της Λεμεσού με τα μαντολίνα και τις κιθάρες τους. Τραγουδούσαν τραγούδια γεμάτα νοσταλγία και έρωτα. Τα κουρεία αποτελούσαν τα εκκολαπτήρια αυτών των ομάδων, γιατί εκεί συγκεντρωνόντουσαν και έκαναν τις πρόβες τους. Η θεσμοθέτηση βραβείου και για τους κανταδόρους συνέβαλε στη βελτίωση του επιπέδου των μουσικών και τους έκανε πια ένα αναπόσπαστο κομμάτι του καρναβαλιού.

Στις μέρες μας είναι ξακουστό το καρναβάλι της Λεμεσού με τη μεγάλη παρέλαση την τελευταία Κυριακή του Τριωδίου. Τα εντυπωσιακά άρματα, οι κανταδόροι, οι μαζορέτες, οι διαγωνισμοί και το ξέφρενο γλέντι θεωρούνται ισχυρές οικογενειακές παραδόσεις που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.

Την Καθαρά Δευτέρα οι εορτασμοί μεταφέρονται στην εξοχή, όπου πετάνε τον πατροπαράδοτο χαρταετό. Τα εδέσματα είναι λιτά και περιλαμβάνουν πατάτες, ελιές, ψωμί, σαλιγκάρια, ταχίνι κ.ά. Στα χωριά διοργανώνονται πολλά παιχνίδια όπως σακκουλοδρομίες, αυγοδρομίες, ξεροπόταμος και λιγκρίν. Τέλος, γίνονται διαγωνισμοί τσιατιστού τραγουδιού  για να αναδειχτούν οι καλύτεροι τσιατιστές.