Ρόζα Εσκενάζυ
Η Ρόζα Εσκενάζυ ήταν χορεύτρια και τραγουδίστρια με ρεμπέτικο και σμυρναίικο ρεπερτόριο. Η καριέρα της ήταν λαμπρή, κάνοντας πολλές εμφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα, ηχογραφήσεις δίσκων και περιοδείες σε όλο τον κόσμο.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ανάμεσα στις χρονολογίες 1893-1897. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή, γιατί η ίδια δεν αποκάλυψε ποτέ την ηλικία της. Οι γονείς της ήταν Εβραϊκής καταγωγής και το πραγματικό της όνομα ήταν Σάρα Σκιναζί.
Η οικογένειά της μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη γύρω στο 1900, προσπαθώντας να βελτιώσουν την οικονομική κατάστασή τους. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, και η Ρόζα μαζί με την μητέρα της και τον αδερφό της μετακομίζουν στην Κομοτηνή. Εκεί, η μητέρα της δουλεύει ως οικονόμος σε ένα πλούσιο σπίτι. Οι Τούρκοι εργοδότες βρίσκουν τη φωνή της Ρόζας εξαιρετική και την καλούν να τραγουδήσει επί πληρωμή. Η μητέρα της αρνείται, όμως η μικρή Ρόζα έχει αποφασίσει ήδη ότι μια μέρα θα γίνει τραγουδίστρια.
Μετά από κάποια χρόνια επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη και η Ρόζα κερδίζει το χαρτζιλίκι της βοηθώντας τις χορεύτριες να μεταφέρουν τα ρούχα τους στο θέατρο Grand Hotel. Εκεί ξεκινά την καριέρα της ως χορεύτρια, παρά τις αντιρρήσεις των γονιών της. Την ίδια περίοδο γνωρίζει τον Γιάννη Ζιρντινίδη, παντρεύονται και αποκτούν έναν γιο, τον Παράσχο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1917, ο Γιάννης φεύγει από τη ζωή και η Ρόζα, θέλοντας να συνεχίσει την καριέρα της, αφήνει το παιδί της στο οικοτροφείο του Αγίου Ταξιάρχη στην Ξάνθη.
Στη συνέχεια μετακομίζει στην Αθήνα. Τραγουδά αρμένικα, τουρκικά και ελληνικά τραγούδια, και χορεύει σε καμπαρέ, μέχρι που την ανακαλύπτει ο συνθέτης Παναγιώτης Τούντας. Από εκείνη τη στιγμή ξεκινά μια λαμπρή καριέρα και η συνεργασία της με τη δισκογραφική εταιρεία Columbia Records (1928). Είναι η πρώτη τραγουδίστρια που τραγουδά σε πάλκο και η πρώτη που αμείβεται με ποσοστά από τις πωλήσεις των δίσκων. Οι εμφανίσεις της στα νυχτερινά κέντρα συνεχίζονται και η πληρωμή της φτάνει τις 200 δραχμές τη βραδιά, ένα ποσό που την καθιστούσε μια από τις πιο καλοπληρωμένες τραγουδίστριες.
Τη δεκαετία του ‘30 ηχογραφεί πάνω από 500 δημοτικά, σμυρναίικα και ρεμπέτικα τραγούδια. Μερικά από τα πιο γνωστά της τραγούδια είναι: Δημητρούλια μου, Ελενάκι, Δε με θέλεις πια, Μόρτισσα, Τράβα ρε αλάνι, Αλανιάρα, Αραπίνα μου σκερτσόζα κ.ά. Εξαιτίας του τραγουδιού της Πρέζα όταν πιεις επιβλήθηκε η λογοκρισία του Μεταξά, που άλλαξε το τοπίο στο ελληνικό τραγούδι, εισάγοντας τη σχολή του Τσιτσάνη.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ένα ψεύτικο πιστοποιητικό γέννησης και η σχέση της με έναν Γερμανό αξιωματικό της εξασφαλίζουν την προστασία της. Χρησιμοποιεί το σπίτι της ως καταφύγιο καταδιωκόμενων και καταφέρνει να γλιτώσει αρκετούς Εβραίους από τη μανία των Γερμανών.
Μετά το τέλος του πολέμου κάνει περιοδείες στα Βαλκάνια και στις ΗΠΑ, κάνοντας το ρεμπέτικο, το δημοτικό και το σμυρναίικο τραγούδι γνωστό στα πέρατα του κόσμου. Η ερμηνείες της επηρεάζουν νεότερες τραγουδίστριες και κάνουν αγαπητά τα τραγούδια της και στο νεότερο κοινό.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα περνά στο σπίτι της στην Κηπούπολη πάσχοντας από γεροντική άνοια. Έφυγε από την ζωή το 1980.
