Άγιος Δημήτριος
Ο άγιος Δημήτριος είναι ένας από τους σημαντικότερους αγίους της ελληνικής ορθόδοξης παράδοσης. Δεν είναι τυχαίο που το όνομα Δημήτρης είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα ονόματα στην Ελλάδα. Οι εορτασμοί του κάθε χρόνο την 26η Οκτωβρίου είναι πανηγυρικοί, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, γιατί είναι ο πολιούχος και προστάτης της πόλης.
Θρησκευτικές αλλά και ιστορικές πηγές υποστηρίζουν ότι ο άγιος Δημήτριος ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη την εποχή που ήταν Καίσαρας της Μακεδονίας ο Μαξιμιανός Γαλέριος, διώκτης των χριστιανών, τότε που η χριστιανική πίστη άρχισε δειλά δειλά να κερδίζει έδαφος στη μέχρι τότε Ελλάδα των δωδεκαθεϊστών. Ο Δημήτριος ήταν πολύ έξυπνος και ο Γαλέριος τον πήρε μαζί του. Γρήγορα κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του και να φτάσει ψηλά στην ιεραρχία. Ορίστηκε έπαρχος της Θεσσαλίας. Όμως η χριστιανική πίστη του Δημήτριου και οι προσπάθειές του να τη διαδώσει δυσαρέστησαν τον Γαλέριο, ο οποίος αποφάσισε να τον φυλακίσει στο λουτρό, δίπλα στο στάδιο που γινόντουσαν αγώνες, μέχρι να συνετιστεί. Ο Δημήτριος δεν άλλαξε την πίστη του, αντίθετα εμψύχωσε τον νεαρό Νέστορα να σκοτώσει τον προστατευόμενο του βασιλιά Λυαίο σε κάποιους τοπικούς αγώνες. Ο Νέστωρας τα κατάφερε και ο βασιλιάς διέταξε να θανατωθούν και οι δυο. Ο Δημήτριος πέθανε μέσα στη φυλακή από τις λόγχες των στρατιωτών. Οι χριστιανοί με τους οποίους συσχετιζόταν κατάφεραν να μπουν στη φυλακή και να τον θάψουν εκεί, πριν οι στρατιώτες βεβηλώσουν κι άλλο το άψυχο κορμί του. Η φυλακή αυτή σήμερα αποτελεί την κρύπτη, η οποία βρίσκεται κάτω από τον ναό του αγίου Δημητρίου.
Λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του, και έπειτα από το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μ.Χ που κήρυττε την ανεξιθρησκεία, πάνω από το μέρος που μαρτύρησε ο άγιος χτίστηκε ένας μικρός ναός. Σύντομα το προσκύνημα έγινε γνωστό σε όλη την Ελλάδα λόγω του μύρου που ανέβλυζε, το οποίο θεωρείτο θαυματουργό και θεραπευτικό. Πλήθος κόσμου κατέφθανε στην πόλη στα μέσα του 5ου αιώνα για να προσευχηθεί στον άγιο ζητώντας να θεραπευτεί. Ανάμεσά τους και ο έπαρχος του Ιλλυρικού, Λεόντιος. Μετά τη θεραπεία από την ασθένειά του διέταξε να οικοδομηθεί μεγάλη τρίκλιτη βασιλική εκκλησία, εκφράζοντας έτσι την ευγνωμοσύνη του προς τον άγιο. Έτσι, το προσκύνημα πήρε ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις και ο άγιος Δημήτριος έγινε ακόμη πιο αγαπητός. Η εκκλησία αυτή όμως καίγεται ολοσχερώς περίπου το 620 μ.Χ. Η πίστη των Θεσσαλονικιών στον προστάτη τους οδηγεί στην οικοδόμηση μιας νέας εκκλησίας, ακόμη μεγαλύτερης, στην ίδια τοποθεσία. Με τις δωρεές των κατοίκων χτίζεται μια μεγαλόπρεπη πεντάκλιτη βασιλική, στην οποία μεταφέρεται ο τάφος του αγίου και τοποθετείται σε κιβώριο στο μεσαίο κλίτος. Χάρη στην επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας στη βυζαντινή αυτοκρατορία, ο άγιος Δημήτριος εξελίσσεται σε προσκυνηματικό κέντρο με μεγάλη απήχηση σε όλα τα Βαλκάνια.
Στα χρόνια που ακολουθούν γίνονται πολλές λεηλασίες του ναού από επιδρομές στην πόλη της Θεσσαλονίκης, με αποκορύφωμα την άλωση της πόλης από τους Νορμανδούς το 1185. Τότε αφαιρέθηκε από τους κατακτητές το σκήνωμα του αγίου και μεταφέρθηκε στο μοναστήρι του Σαν Λορέντζο της βόρειας Ιταλίας. Μέρος των λειψάνων και η κάρα του αγίου επιστράφηκαν στον ναό το 1978.
Όταν κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη οι Τούρκοι ο ναός συνέχισε να λειτουργεί ως χριστιανικός, χάρη στη συμβολή του εύπορου Λουκά Σπαντούνη, ο οποίος πλήρωνε για 60 χρόνια έναν πολύ βαρύ φόρο στους κατακτητές. Μετά τον θάνατό του, το 1481, ενταφιάστηκε μέσα στον ναό. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1493, την περίοδο που σουλτάνος ήταν ο Βαγιαζίτ Β΄, η εκκλησία μετατρέπεται στο Κασιμιέ Τζαμί. Τότε η λατρεία του αγίου Δημητρίου μεταφέρεται σε μια τρίκλιτη βασιλική ξυλόγλυπτη εκκλησία, στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Μητρόπολη. Η εκκλησία αυτή κάηκε το 1890.
Ο ναός δίνεται ξανά στους πιστούς και λειτουργεί ως χριστιανικός το 1912. Όμως οι περιπέτειές του δεν τελειώνουν εδώ. Στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, που κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος της Θεσσαλονίκης, καίγεται ολοσχερώς και ο ναός. Οι εργασίες για την αναστήλωσή του κράτησαν πολλά χρόνια, αλλά χάρη στον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο, ο οποίος μελέτησε σημειώσεις και παλαιότερα σχέδια του ναού, ο ναός έχει πολλές ομοιότητες με αυτόν πριν από την πυρκαγιά. Το 1988 ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco.
Η κρύπτη του αγίου, που ήταν ρωμαϊκό λουτρό, αποτελεί ένα μυστηριακό, κατανυκτικό μέρος για κάθε πιστό. Κάτω από τον ναό, στο υπόγειο, υπάρχει αυτός ο χώρος μαρτυρίου αλλά και ελπίδας. Εκεί όπου μπορεί κανείς να συναντήσει τα ψήγματα της ιστορίας του ναού αλλά και ολόκληρης της πόλης. Μιας ιστορίας που συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας με τη συνεχή παρουσία του προστάτη και πολιούχου της Θεσσαλονίκης, του αγίου Δημητρίου.
