Γράμμος
Ένα από τα γνωστότερα και πολυσυζητημένα βουνά της Ελλάδας είναι το όρος Γράμμος με κορυφή την Τσούκα Πέτσικ στα 2.521μ.. Είναι γνωστό τόσο για την οικολογική του αξία στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, όσο και για το ρόλο που είχε σαν βουνό στον εμφύλιο πόλεμο. Έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, καθώς και στο δίκτυο των “Σημαντικών Περιοχών για τα πουλιά”. Δυτικά συνορεύει με την Αλβανία, ενώ ανατολικά σβήνει κάτω από τις απότομες πλαγιές των Αρένων.
Ξεχωρίζει ακόμη για την πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Ειδικότερα τα φυλλοβόλα δέντρα το φθινόπωρο μεταμορφώνουν το τοπίο σε έναν πολύχρωμο καμβά. Στα είδη που μπορεί κανείς να δει στις πλαγιές του συμπεριλαμβάνονται οι οξιές, οι βελανιδιές, τα μαυρόπευκα, ενώ δύσκολα θα συναντήσει κανείς ρόμπολα (είδος πεύκης υποαλπικής ζώνης). Η περιβαλλοντική οργάνωση Αρκτούρος έχει συμπεριλάβει τον ευρύτερο ορεινό όγκο ως μια από τις σημαντικότερες περιοχές για την καφέ αρκούδα (προστατευόμενο είδος στην Ελλάδα και την Ευρώπη). Επίσης μερικά ακόμη θηλαστικά που με λίγη τύχη μπορεί κανείς να δει είναι ο λύκος, το αγριόγιδο, η βίδρα, ενώ στον ουρανό συναντάμε είδη όπως ο χρυσαετός, ο ασπροπάρης, το γεράκι, το σαϊνι κ.α.
Από εδώ πηγάζουν και δύο γνωστοί ποταμοί, ο Αλιάκμονας και ο Σαραντάπορος. Η ψηλότερη κορυφή του έχει την ονομασία Τσούκα Πέτσικ και φτάνει σε ύψος τα 2.520μ. Χωρίς χιόνια είναι αρκετά εύκολο να την προσεγγίσει κανείς καθώς η ανάβαση δεν απαιτεί ειδικές γνώσεις ορειβασίας αλλά με χιόνια τα πράγματα αλλάζουν αρκετά. Εξαιτίας της μικρής διάρκειας των ημερών κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να φτάσει κανείς στην κορυφή και να γυρίσει με το φως του ήλιου πίσω, θα πρέπει να ξεκινήσει την ανάβαση νύχτα. Δύο από τα πιο γνωστά χωριά της περιοχής είναι η Αετομηλίτσα η οποία βρίσκεται κάτω από τις κορυφές Γκέσος και Κιάφα, όπως και το χωριό Γράμμουστα (Γράμμος) το οποίο βρίσκεται βορειότερα. Από το τελευταίο χωριό, το οποίο προσεγγίζεται και πιο δύσκολα, είναι ευκολότερο να φτάσει κανείς σε μια από τις μεγαλύτερες αλπικές λίμνες της Ελλάδας, την λίμνη Γκίστοβα. Άλλη μια γνωστή λίμνη είναι η Μουτσάλια που βρίσκεται ανατολικά της κορυφής “Επάνω Αρένα”.
Ο Γράμμος όμως είναι γνωστός και για τις μάχες που δόθηκαν στις πλαγιές του μεταξύ του εθνικού στρατού και των ανταρτών (ΔΣΕ). Ο εθνικός στρατός με δύναμη πυρός 90.000 αντρών είχε να αντιμετωπίσει τους 4.500 αντάρτες του Γράμμου και άλλους 7.500 στο όρος Βίτσι. Σε συνεργασία και με τους Αμερικάνους οι οποίοι έριξαν ακόμη και δοκιμαστικές βόμβες ναπάλμ στον Γράμμο, κατάφεραν να καταλάβουν όλο τον ορεινό όγκο με τελευταίο ύψωμα το Κάμενικ, που σήμανε την λήξη του πολεμικού σκέλους του εμφυλίου.
Στο βουνό δεν υπάρχουν καταφύγια, αλλά στην Αετομηλίτσα λειτουργεί ξενώνας όπως και στο χωριό Γράμμουστα. Από τα ομορφότερα αξιοθέατα της περιοχής είναι οι λίμνες Γκίστοβα και Μουτσάλια. Η πρώτη βρίσκεται σε υψόμετρο 2.350 μ. και είναι μια από τις μεγαλύτερες αλπικές λίμνες της Ελλάδας. Η περιοχή προτείνεται και για κατασκήνωση, ενώ σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η ψηλότερη κορυφή του βουνού, Τσούκα Πέτσικ. Η δεύτερη λίμνη βρίσκεται ανατολικά των κορυφών Αρένες και καλύτερη εποχή για να την επισκεφτεί κανείς είναι η άνοιξη. Στις λίμνες Μουτσάλια μπορεί να πάει κανείς και με αυτοκίνητο. Τα γνωστότερα χωριά της περιοχής είναι η Αετομηλίτσα και ο Γράμμος (Γράμμουστα). Το πρώτο χωριό βρίσκεται νότια και το δεύτερο βορειότερα. Στην Αετομηλίτσα είχε την έδρα της η κυβέρνηση του βουνού που είχε σχηματιστεί από τον ΔΣΕ την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
