Κρουσώνας Ηρακλείου
Ο Κρουσώνας αποτελεί κωμόπολη του Δήμου Μαλεβιζίου και βρίσκεται 21 χλμ νοτιοδυτικά του Ηρακλείου σε υψόμετρο 460 μέτρων και με τον πληθυσμό του να αριθμεί 2.855 κατοίκους. Γύρω από τον οικισμό βρίσκονται τα χωριά Σάρχος, Κιθαρίδα, Κορφές και Λουτράκι που περιστοιχίζονται κυρίως από αμπελώνες και ελαιώνες, γεγονός που μαρτυρεί ότι η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Το ίδιο το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά επάνω στους λόφους Πλαγιά, Κούπος και Λειβαδιώτης. Ψηλά στους πρόποδες του όρους Γούρνος υπάρχει και η κοινοβιακή μονή της Αγίας Ειρήνης ενώ σε υψόμετρο 920 μέτρων βρίσκεται οροπέδιο με την ονομασία Λιβάδι όπου οι κάτοικοι καλλιεργούν πλήθος οπωροφόρων δέντρων, κυρίως αχλαδιές και μηλιές. Επίσης στο Λιβάδι υπάρχουν αρκετές αγροικίες και ένας ξενώνας που μαρτυρούν την ανάπτυξη του αγροτουρισμού τα τελευταία χρόνια στην περιοχή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ξενώνα «Αροδαμό» του Γιάννη και της Ειρήνης Τσικανδυλάκη.
Σχετικά με την ετυμολογία του τοπωνυμίου Κρουσώνας υπάρχουν διάφορες απόψεις που βασίζονται τόσο σε αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικά ντοκουμέντα όσο και στις παραθέσεις των κατοίκων του χωριού. Κατά κάποιους το τοπωνύμιο θεωρείται αρχαίο ελληνικό ενώ κατά άλλους έχει τη ρίζα του στη λέξη κούρσος ή κρούσος, λέξη που συγγενεύει ετυμολογικά με τη λέξη κουρσεύω, δηλαδή κυριεύω. Άλλωστε η λέξη κρούσος χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στη φράση «κρούσος είναι το χωριό» που σήμαινε την ερήμωση κάποιου χωριού εξαιτίας πειρατικής επιδρομής. Βάσει μίας άλλης προσπάθειας των κατοίκων να εξηγήσουν την προέλευση του ονόματος του χωριού, το όνομα Κρουσώνας δόθηκε έπειτα από κάποια επιδρομή κουρσάρων στο χωριό οι οποίοι, αφού το κατέλαβαν, εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Μία άλλη παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Κυρία Γωνιά η οποία φυσικά έχει να κάνει με την τοποθεσία του οικισμού που πράγματι σχηματίζει γωνία.
Η θέση ότι η προέλευση του ονόματος έχει ρίζες αρχαίες ελληνικές ενισχύεται από το γεγονός ότι γενικά στη γύρω περιοχή εντοπίζονται μέρη που έχουν αρχαίες ελληνικές ονομασίες. Άλλωστε το χωριό έχει και μύθους που φτάνουν στα χρόνια του Μίνωα με έναν από αυτούς να θέλουν τον Μίνωα να περνά από τον Κρουσώνα πηγαίνοντας στο Ιδαίον Άντρο. Αν πάλι θέλουμε να βασιστούμε στα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, θα πρέπει να αναφέρουμε πως στον λόφο Κούπος βρέθηκε μυκηναϊκός ή γεωμετρικός οικισμός, στον οποίο μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, βρέθηκε νόμισμα με επιγραφή «Κουρσιαίο Φοιλονίδα». Παράλληλα εικάζεται ότι στην περιοχή υπήρχε ήδη οικισμός με το όνομα Κρουσών, στον οποίο λατρευόταν ο θεός Διόνυσος ενώ η νεκρόπολη του οικισμού βρισκόταν μάλλον στη θέση Χοιρομάντρες ή Πρινόρι που βρίσκονται δίπλα από τον Κρουσώνα.
Επιπλέον τεκμήρια που πιστοποιούν ότι το χωριό υπήρχε ήδη από τον 10ο αιώνα ή και νωρίτερα είναι η εκκλησία της Παναγιάς η Κερά που χρονολογείται τον 10ο-12ο αιώνα. Την παραπάνω θέση επιβεβαιώνει και η ύπαρξη επίσημου εγγράφου του 1280 με αναφορά στον lohannes Armachy habitor in Casali Cunsiona (Ιωάννης Αρμάκης, κάτοικος Κρουσώνα) ενώ άλλες επίσημες πληροφορίες αναφέρουν ότι το 1341 το χωριό αποτελούσε φέουδο του βενετού άρχοντα Μάρκου Ιουστινιανού. Ακόμα ένα τεκμήριο από το 1583 αναφέρει τον «Καστροφύλακα» με την επωνυμία Crussona και σε κατάσταση από την εποχή που χτιζόταν το κάστρο του Ηρακλείου, η οποία βρίσκεται στη Βενετία, εντοπίζονται ονόματα Κρουσωνιωτών που εργάζονταν ή έκαναν αγγαρείες ενώ τα πατητήρια κρασιού, τα φρούρια και τα καστέλια που χρονολογούνται την εποχή της Ενετοκρατίας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του χωριού τουλάχιστον σε εκείνη την εποχή.
