Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας
Η Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μέτρων με μια καταπληκτική θέα ενός ορεινού όγκου γύρω της, στα όρια τριών νομών, Καστοριάς, Φλωρίνης και Κοζάνης. Υπάγεται στην πνευματική δικαιοδοσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ. κ. Σεραφείμ.
Η ίδρυση της Μονής δεν είναι εύκολο να υπολογισθεί. Κτίτωρ και ανακαινιστής της Μονής τυγχάνει ο εκ Κλεισούρας Ιερομόναχος Ησαίας Πίστας, (εκ της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους προερχόμενος), ο οποίος έκτισε επάνω σε παλαιότερα θεμέλια του ΙΔ΄ ή ΙΕ΄ αιώνος την σημερινή Μονή. Κτιτορική επιγραφή στην είσοδο του Καθολικού, αναφέρει ως έτος ανακαινίσεως το 1813.
Το οικοδομικό συγκρότημα της Μονής είναι κτισμένο σε θέση που του εξασφαλίζει μία σχετική προστασία, σε μικρή ομαλή ράχη, ανάμεσα σε δύο ρεματιές, οργανωμένο σε ορθογώνια φρουριακή διάταξη των κελλιών και στο κέντρο μιας τετράγωνης αυλής, είναι κτισμένο το Καθολικό (τρίκλιτος ρυθμού βασιλικής ναός, με τρούλλο). Το Καθολικό είναι ιστορημένο με αξιόλογες αγιογραφίες, έργα Χιονιαδιτών ζωγράφων, επίσης διαθέτει αριστουργηματικό επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο παλαιοτέρας εποχής (1772). Στο Καθολικό βρίσκεται ενθρονισμένη σε προσκυνητάριο στα αριστερά της Ωραίας Πύλης η εφέστειος θαυματουργός εικόνα της Μητρός του Θεού.
Εντός του οικοδομικού συγκροτήματος βρίσκονται τα παρεκκλήσια της Αγίας Παρασκευής και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκτός αυτού και σε απόσταση 150 μέτρων βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, επίσης σε υψόμετρο 1300 μέτρων βρίσκεται το Κάθισμα της Αγίας Τριάδος (1813), παλαιό ασκητήριο της Μονής.
Η Μονή αποτέλεσε ορμητήριο του Παύλου Μελά και των υπολοίπων οπλαρχηγών κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Υπήρξε καταφύγιο πολλών κατοίκων της Κλεισούρας, κατά την Οθωμανοκρατία, κατά την σφαγή της 5ης Απριλίου 1944 από τους Γερμανοβουλγάρους, καθώς επίσης και κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Στην Μονή εγκαταβιώνει γυναικεία μοναστική Αδελφότητα (1992) υπό την Γερόντισσα Ευφραιμία, η οποία εργάζεται ακαταπόνητα με όλες τις δυνάμεις να αναστήσει το σημαντικό αυτό λατρευτικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, σύμφωνα με το ορθόδοξο τυπικό, τηρώντας τους ιερούς κανόνες των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, που αφορούν στον ορθόδοξο μοναχισμό, οργανώνοντας την Μονή πνευματικά και υλικοτεχνικά εν μέσω πολλών δυσχεριών.
Την ιστορία της Μονής σημάδεψε με την παρουσία της ως ασκήτρια η Γερόντισσα Σοφία εκ του Πόντου (1927-1974).Η Γερόντισσα Σοφία εδόξασε τον Θεό με την αγιαστική της πορεία και αντιδοξάσθηκε από τον Θεό με την χάρη που έλαβε. Κατετάγη στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας την 4η Οκτωβρίου 2011 από την Αγία και Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η Αγία Σοφία, η λιγυρά «αηδών της Κλεισούρας» εορτάζει την 6η Μαίου.
