Ιστορία - Λαογραφία

Αν βρεθείτε την 1η Σεπτεμβρίου στην Κω, μην απορήσετε αν σας ευχηθούν καλή χρονιά. Την ημέρα αυτή γίνεται στο νησί η αναβίωση ενός πολύ παλιού εθίμου, της Αρχιχρονιάς ή Αρκιχρονιάς.

Οι απαρχές του εθίμου χάνονται μέσα στους αιώνες. Η 1η Σεπτεμβρίου ήταν η αρχή της ινδίκτου για τους αρχαίους Ρωμαίους, δηλαδή η αρχή μιας χρονικής περιόδου που διαρκούσε δεκαπέντε χρόνια. Επειδή τη λογάριαζαν ως αρχή, τότε επέβαλλαν και τους φόρους στους υπηκόους τους. Η ίδια μέρα είναι και η αρχή του εκκλησιαστικού έτους.

Το έθιμο χαρακτηρίζεται από τους λαογράφους διαβατήριο, κι αυτό γιατί σηματοδοτεί το πέρασμα από κάτι που τελείωσε σε κάτι που ξεκινάει. Την 31η Αυγούστου οι κάτοικοι της Κω «αστρονομούν» τους καρπούς που είχαν κρατήσει στο εικονοστάσι τους όλη τη χρονιά. Τους βάζουν δηλαδή κάτω από έναστρο ουρανό. Στη συνέχεια φτιάχνουν ένα καινούργιο ματσάκι με τους ίδιους καρπούς και πηγαίνουν τα χαράματα της 1η Σεπτεμβρίου στη θάλασσα. Εκεί πετάνε το παλιό ματσάκι στο νερό για να φύγουν μαζί με εκείνο όλα τα κακά, και το καινούργιο το τοποθετούν σε σημείο όπου βρέχεται από τη θάλασσα. Έπειτα μαζεύουν νερό από σαράντα κύματα και σαράντα άσπρα βότσαλα από την παραλία και επιστρέφουν στο σπίτι τους. Στη διαδρομή αγκαλιάζουν ή αγγίζουν τον αιωνόβιο πλάτανο του Ιπποκράτη για να πάρουν τη δύναμή του και τα χρόνια του.

Το ματσάκι αποτελείται από ρόδι και σταφύλι, που συμβολίζουν την αφθονία, από ένα σκόρδο, για να μην τους πιάνει το κακό μάτι, από την ελιά που συμβολίζει την ειρήνη, και ένα φύλλο πλατάνου που συμβολίζει τη μακροζωία. Πολλές φορές στο ματσάκι προστίθεται και δίχτυ, όταν ανήκει στην οικογένεια κάποιου ψαρά, για να πάνε καλά οι ψαριές. Το τοποθετούν στο εικονοστάσι μέχρι την επόμενη χρονιά που θα το ρίξουν και πάλι στη θάλασσα. Ραντίζουν τέσσερις γωνιές του σπιτιού με το θαλασσινό νερό που έχουν συλλέξει και τοποθετούν τα λευκά βότσαλα.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας επικρατούσε η άποψη ότι η νέα χρονιά ξεκινάει την 1η Σεπτεμβρίου και γι’ αυτό τη μέρα εκείνη την ονόμαζαν Αρκιχρονιά και την 31η Αυγούστου Κλειδοχρονιά, γιατί τελειώνει ή αλλιώς κλειδώνει ο παλιός χρόνος και ξεκινά ο καινούργιος.

Ο άνθρωπος, πολύ περισσότερο παλαιότερα και όχι τόσο στις μέρες μας, πίστευε ότι μπορεί να καλοπιάσει την τύχη και να την έχει με το μέρος του. Έδινε μαγική δύναμη σε καρπούς και στη θάλασσα και μετά έκανε τελετές και τα χρησιμοποιούσε προς όφελός του. Στις μέρες μας οι πεποιθήσεις αυτές έχουν υποχωρήσει, καθώς πιστεύεται ότι καθένας μόνος του φτιάχνει την τύχη του, και το μόνο που μένει να μας θυμίζει ότι δεν περνάνε όλα από το χέρι μας είναι η αναβίωση ενός παλιού εθίμου.