Ιστορία - Λαογραφία

Η μεγάλη οθόνη μπήκε στη ζωή των Ελλήνων θεατών τον Νοέμβριο του 1896, σε μία ιδιαίτερα δύσκολη εποχή για την ελληνική πραγματικότητα. Σε μία εποχή που η τηλεόραση δεν είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή της, η παρουσίαση έστω και των βουβών ταινιών σαγήνευε το κοινό, που μέχρι τότε είχε επαφή μόνο με το θέατρο. Βέβαια οι προβολές που πραγματοποιούνταν σε καφενεία και θέατρα σε διάφορα αστικά κέντρα ουδεμία σχέση είχαν με αυτό που ορίζουμε ως κινηματογραφική προβολή στις μέρες μας. Οι ταινίες που προβάλλονταν εισάγονταν από Ευρώπη και Αμερική, με τη συμβολή των τεχνικών μεγάλων εταιρειών του εξωτερικού. 

Το 1897 γίνεται η πρώτη κινηματογραφική λήψη στη χώρα μας στον κάμπο της Θεσσαλίας. Ο Άγγλος πολεμικός ανταποκριτής Frederic Villiers καταγράφει σκηνές από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το υλικό αυτό δυστυχώς δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας, καθώς το κατέστρεψε ο ίδιος όταν ανακάλυψε τις εντυπωσιακές σκηνές που είχε γυρίσει σε στούντιο ο Γάλλος Georges Melies, βασισμένες στον ίδιο πόλεμο. Παρ’ όλα αυτά το υλικό αυτό αποτέλεσε την πρώτη κινηματογράφηση που έγινε σε ελληνικό έδαφος και την πρώτη κινηματογράφηση πολέμου που είχε γίνει μέχρι τότε σε όλο τον κόσμο. 

Οι πρώτοι Έλληνες κινηματογραφιστές

Η παραγωγή ελληνικών ταινιών ξεκινά από τους Ιωάννη και Μιλτιάδη Μανάκια, δύο αδελφούς με καταγωγή από την Αβδέλλα Γρεβενών, που ζουν και εργάζονται ως φωτογράφοι στα Γιάννενα. Η πρώτη τους ταινία έχει τον τίτλο Υφάντρες. Τα γυρίσματα γίνονται το 1905, στην αυλή του πατρικού σπιτιού τους στην Αβδέλλα και πρωταγωνίστρια είναι η αιωνόβια γιαγιά τους που υφαίνει στον αργαλειό. Στην ουσία με αυτή την ταινία γεννιέται ο ελληνικός αλλά και ο βαλκανικός κινηματογράφος. 

Το 1906 γυρίζουν μία ταινία μικρού μήκους που αφορά σκηνές από τη Μεσολυμπιάδα της Αθήνας. Αν και γυρίστηκε με απλά τεχνικά μέσα, δεν λείπουν τα καλλιτεχνικά γνωρίσματα. Αυτή ήταν η πρώτη ταινία με αθλητικό περιεχόμενο στον κόσμο. Την επόμενη χρονιά γυρίζεται ακόμη μία ταινία μικρού μήκους με θέμα τον εορτασμό της επετείου του 1821. 

Εταιρείες παραγωγής, κινηματογραφικές αίθουσες και διάσημες ταινίες

Τη μεγάλη επιδοκιμασία και τον ενθουσιασμό των θεατών προκάλεσε η ίδρυση της πρώτης ελληνικής εταιρείας διανομής και η δημιουργία κινηματογραφικών αιθουσών το 1908. Η πρώτη εταιρεία παραγωγής είναι η «Αθηνά Φιλμς» του Σπύρου Δημητρακόπουλου, που όμως δεν προχωρά άμεσα στην παραγωγή ελληνικών ταινιών παρά μόνο περιορίζεται στη διανομή ξένων. Ωστόσο η πρώτη ταινία που παράγει είναι ένα ντοκιμαντέρ γύρω από τη ζωή των νεαρών Ελλήνων πριγκίπων. Άλλωστε η βασιλική οικογένεια αποτελεί δημοφιλές θέμα για τον κινηματογραφικό φακό. 

Το 1911 προβάλλεται στις αίθουσες το κωμειδύλλιο Γκόλφω του Περισιάδη. Η ταινία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία καθώς, εκτός των άλλων, πρωταγωνιστεί και η γνωστή ηθοποιός του θεάτρου Ολυμπία Δαμάσκου. Τα γυρίσματα έγιναν σε φωτογραφικό στούντιο, ωστόσο το κοινό ήταν ιδιαίτερα ενθουσιασμένο με αυτή την παραγωγή. Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος σταματά για λίγο την ανοδική πορεία του ελληνικού κινηματογράφου, ωστόσο μετά το 1920 γνωρίζει και πάλι ιδιαίτερη άνθηση. Οι ταινίες που παράγονται είναι κυρίως κωμωδίες, μιας και υπάρχει ανάγκη να ελαφρύνει το κλίμα της εποχής, και ντοκιμαντέρ ιστορικά, καθώς οι θεατές διψούν για γνώση. Μετά και τη Μικρασιατική Καταστροφή οι θεατές πολλαπλασιάζονται με την έλευση των προσφύγων και στην Αθήνα δημιουργούνται επιπλέον κινηματογραφικές αίθουσες από τις υπάρχουσες, τις Κόσμος, Ρουαγιάλ, Πανελλήνιον. Σημαντικό και συμβολικό γεγονός εκείνης της περιόδου είναι η μετατροπή του θεάτρου Αττικόν σε κινηματογράφο, αποτυπώνοντας έτσι την πάλη ανάμεσα στο παλιό και το νέο είδος ψυχαγωγίας. 

Η δεκαετία του 1920 έχει να παρουσιάσει μία αξιόλογη παραγωγή ελληνικών ταινιών, ανάμεσά τους ο Μάγος της Αθήνας και η Μαρία Πενταγιώτισσα. Στο τέλος της δεκαετίας η κινηματογραφική εταιρεία «Νταγκ-Φιλμς» μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη λογοτεχνικά έργα και παράγει ιστορικές ταινίες με πιο γνωστές τις Έρως και κύματα και Δάφνις και Χλόη. Στην τελευταία μάλιστα εμφανίστηκε και το πρώτο γυμνό του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Η θεματογραφία των ταινιών σταδιακά αλλάζει και δίνεται έμφαση στην παραγωγή ηθογραφικών ταινιών, δραματικού συνήθως περιεχομένου, με έρωτες απαγορευμένους, που συνήθως εκτυλίσσονται στην ύπαιθρο έχοντας φουστανελάδες πρωταγωνιστές. 

Ο κινηματογράφος αποκτά φωνή

Στην δεκαετία του 1930 ο κινηματογράφος αλλάζει ριζικά, γιατί υπάρχει η δυνατότητα κινηματογράφησης έγχρωμων και ομιλούντων ταινιών. Όταν μάλιστα η παραγωγή απαιτεί μουσική, αυτή προέρχεται από ένα γραμμόφωνο που είναι κρυμμένο πίσω από το πανί προβολής. Οι «Νταγκ-Φιλμς» σε μία προσπάθειά της να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα  μεταφέρει στο κινηματογραφικό πανί την οπερέτα του Χατζηαποστόλου Οι απάχηδες των Αθηνών. Η ταινία γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Ακολουθεί η ταινία Φίλησέ με, Μαρίτσα, που αποτελεί και το κύκνειο άσμα της εταιρείας. 

Οι ελληνικές εταιρείες παραγωγής δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα του ομιλούντος κινηματογράφου και η παραγωγή ταινιών περιορίζεται σημαντικά κυρίως σε ντοκιμαντέρ. Οι προσπάθειες για συγχρονισμό της κίνησης με τη φωνή, έστω και με τη συνδρομή ξένων εταιρειών, πέφτουν στο κενό. Μόνο προς το τέλος της δεκαετίας, το 1939, και χάρη στα σύγχρονα μηχανήματα του Φιλοπήμην Φίνου και των Ελληνικών Κινηματογραφικών Στούντιο που είχε ιδρύσει γυρίζεται η πρώτη άρτια ταινία του ομιλούντος κινηματογράφο με τίτλο Τραγούδι του χωρισμού, στην οποία πρωταγωνιστεί ο Λάμπρος Κωνσταντάρας.

Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος έβαλε στον πάγο την ελληνική κινηματογραφική παραγωγή, με μόνο αξιόλογο γεγονός την ίδρυση της γνωστής εταιρείας των μετέπειτα μεγάλων επιτυχιών «Φίνος Φιλμ». Όμως θα χρειαστεί να εγκαταλείψουν οι δυνάμεις της Κατοχής τη χώρα και να τελειώσει και ο Εμφύλιος Πόλεμος για να ξεκινήσει μία ουσιαστικά καινούργια εποχή για τον ελληνικό κινηματογράφο. Μία εποχή που θα σφραγιστεί από τη μεγάλη παραγωγή ελληνικών ταινιών.

Έρευνα-Συγγραφή: Παναγιώτα Μωυσιάδου