Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου
Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου έγινε στο πλαίσιο της πολιτικής μετατροπής της Τουρκίας σε μια χώρα αποκλειστικά Τούρκων. Πριν από τους Πόντιους, οι Αρμένιοι υπέφεραν θρηνώντας τη γενοκτονία του δικού τους λαού. Σε μία περίοδο ιδιαίτερα ταραγμένη, όπου τα κράτη επαναπροσδιόριζαν την εθνική τους ταυτότητα και τα σύνορά τους, οι απλοί πολίτες έγιναν για ακόμη μία φορά τα θύματα σκληρών και αδιάλλακτων πολιτικών αποφάσεων.
Μόλις στις 24 Φεβρουαρίου του 1994 αναγνωρίστηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο η Γενοκτονία των Ποντίων και ορίστηκε η 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης των θυμάτων. Ο αριθμός τους μέχρι σήμερα δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια, καθώς η εξόντωσή τους ήταν σταδιακή αλλά και επειδή σκόπιμα αποσιωπώνται τέτοια στοιχεία. Ωστόσο πολλές πηγές κάνουν λόγο για περισσότερα από 350.000 θύματα, αριθμός που φαίνεται ρεαλιστικός αν αναλογιστούμε ότι στην ακμή της η κοινότητα των Ελλήνων του Πόντου αριθμούσε πάνω από 700.000 άτομα.
Οι Έλληνες του Πόντου
Η παρουσία Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου ενδεχομένως ξεκινάει το 785 π.Χ. με τον εποικισμό των Μιλησίων και την ίδρυση της πόλης της Σινώπης. Σταδιακά ιδρύθηκαν και άλλες πόλεις, η Σαμψούντα, η Τραπεζούντα, η Αμισός, η Κερασούντα, που αποτέλεσαν σπουδαία οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα. Με την επικράτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περιοχή ο ελληνικός πολιτισμός κερδίζει ακόμη περισσότερο έδαφος και διαδίδεται στον δυτικό και νότιο Εύξεινο Πόντο.
Κατά την επικράτηση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η περιοχή χωρίζεται σε μικρότερα υποτελή κρατίδια, ανάλογα με τη πλειοψηφία των κατοίκων σε κάθε περιοχή. Έτσι, δημιουργούνται το Ποντιακό, Αρμένικο, Παφλαγονικό και Καππαδοκικό κράτος. Μετά την παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επικράτηση της Βυζαντινής ο χριστιανισμός διαδόθηκε αστραπιαία στην περιοχή.
Στην ανατολή του 10ου αιώνα η Τραπεζούντα είναι ένα ισχυρό οικονομικό κέντρο. Ο Αλέξιος Κομνηνός μάλιστα ίδρυσε την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, που κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1461. Πολλοί χριστιανοί αναγκάστηκαν να ασπαστούν φαινομενικά το ισλάμ για να μη χάσουν τη ζωή τους, καθώς οι πιέσεις για εξισλαμισμό ήταν ιδιαίτερα μεγάλες. Η συνθήκη όμως του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774 έρχεται να δώσει στους Έλληνες του Πόντου περισσότερες ελευθερίες και την ασφάλεια να επιστρέψουν στην πίστη τους και τον πολιτισμό τους.
Γρήγορα η Τραπεζούντα αρχίζει πάλι να ευημερεί. Η οικονομική ανάκαμψη συνοδεύεται και από δημογραφική και πολιτιστική. Σχολεία λειτουργούν σε όλη την περιοχή του Πόντου, διαδίδοντας την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Ιδρύουν εφημερίδες, περιοδικά, τυπογραφεία, θέατρα και λέσχες. Οι έξι Μητροπόλεις, οι ναοί και τα μοναστήρια επιτρέπουν στους Πόντιους να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι Έλληνες του Πόντου ξεπερνούν τις 700.000 ψυχές.
Η Γενοκτονία
Η αρχή του τέλος για τους Έλληνες του Πόντου ξεκίνησε όταν εμφανίστηκε στην Τουρκία το κίνημα των Νεότουρκων το 1908. Το κίνημα αυτό, ανεξάρτητο από τον Σουλτάνο και τις πολιτικές του επιδιώξεις, υποσχόταν μία Τουρκία απαλλαγμένη από τις αλλόθρησκες και αλλόγλωσσες μειονότητες. Πλήθος στρατιωτικών προσχωρούν στους κόλπους του, με σκοπό να υπηρετήσουν αυτό το μακάβριο όραμα.
Αρχικά ορίζεται υποχρεωτική στράτευση για όλο τον ανδρικό πληθυσμό, κάτι που μέχρι τότε το απέφευγαν οι Έλληνες καταβάλλοντας έναν φόρο απαλλαγής. Παράλληλα ξεκινούν οι διωγμοί και οι εξισλαμισμοί. Πολλοί Πόντιοι καταφεύγουν ως αντάρτες στα βουνά, ελπίζοντας ότι έτσι θα μπορέσουν να υπερασπιστούν την περιοχή τους.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου ιδρύονται τα «Τάγματα Εργασίας», τα λεγόμενα «Αμελέ Ταμπουρού». Σε αυτά στρατολογούνταν Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου, με το πρόσχημα της κατασκευής έργων και υποδομών στα βάθη της Μικράς Ασίας. Οι απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν δεν άφηναν περιθώρια επιβίωσης σε κανέναν. Πολλοί λένε ότι αυτός ήταν ο τρόπος που είχαν βρει οι Τούρκοι για να μην εκτελούν άμεσες δολοφονίες. Την ίδια περίοδο Τούρκοι στρατιώτες κάνουν εφόδους σε χωριά του Πόντου καταστρέφοντάς τα ολοσχερώς, σκοτώνοντας τους κατοίκους και βιάζοντας τις γυναίκες.
Η τελευταία σκηνή του δράματος της Γενοκτονίας παίζεται το 1919, με πρωταγωνιστή τον Κεμάλ Ατατούρκ. Τη χρονιά εκείνη οι Έλληνες του Πόντου και οι εναπομείναντες Αρμένιοι από τη Γενοκτονία των Αρμενίων (1915) επιχειρούν να ιδρύσουν Ελληνοαρμένικο κράτος μέσα στους κόλπους της Τουρκίας. Η βοήθεια της κυβέρνησης Βενιζέλου είναι πρόσκαιρη και αδύναμη, επομένως το σχέδιο εγκαταλείπεται. Ήταν όμως αρκετό για να προκαλέσει την οργή των Τούρκων.
Στις 19 Μαΐου του 1919 ο Κεμάλ Ατατούρκ μεταβαίνει στη Σαμψούντα με σκοπό να εξαλείψει κάθε ίχνος ελληνισμού από τον Πόντο. Με τη συνεργασία Ρώσων και Γερμανών συμβούλων αλλά και ονομάτων που είχαν πρωτοστατήσει στην Γενοκτονία των Αρμενίων, όπως ο Τοπάλ Οσμάν, Ισμαήλ Αγά, Καρά Αχμέτ, αναλαμβάνει δράση. Το σύνθημά του «Η Τουρκία για τους Τούρκους». Ο στρατός του Κεμάλ Ατατούρκ μαζί με σώματα ατάκτων επιτίθεται σε κάθε χωριό και πόλη της περιοχής. Οι Πόντιοι αντάρτες, απελπισμένοι, ζητούν τη συνδρομή της ελληνικής κυβέρνησης σε οπλισμό και ρουχισμό, κάτι που δεν γίνεται ποτέ. Μέσα σε 5 χρόνια, μέχρι το 1923, το ελληνικό στοιχείο εκλείπει από τον Πόντο. Μοναδικοί μάρτυρες της ύπαρξής του εκκλησίες που μετατράπηκαν σε τζαμιά, μάρμαρα και κρήνες με επιγραφές ελληνικές.
Οι αριθμοί μιλούν για πάνω από 350.000 νεκρούς, όμως η πραγματικότητα μιλάει για την ανώφελη και άγρια Γενοκτονία ενός ολόκληρου λαού. Ενός λαού που πάλεψε για να διατηρήσει την πατρίδα του και τον πολιτισμό του. Οι διασωθέντες Έλληνες του Πόντου σκορπίστηκαν στη Ρωσία και στην Ελλάδα, κουβαλώντας πάντα μαζί τους το λαμπρό πνεύμα τους αλλά και τον ξεριζωμό τους.
Έρευνα-Συγγραφή: Παναγιώτα Μωυσιάδου
