Ο μήνας Θαργηλίων και οι γιορτές του

Ο Θαργηλίων ήταν ο 11ος μήνας του Αττικού ημερολογίου. Στο σύγχρονο ημερολόγιο θα μπορούσε να τοποθετηθεί από τις 15 Μαΐου μέχρι τις 15 Ιουνίου. Ήταν πολύ σημαντικός μήνας για τους Αθηναίους, καθώς γιορτάζονταν τα Θαργήλια, τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια, που σκοπό τους είχαν τον καθαρισμό και εξαγνισμό της πόλης και των ιερών. Αυτή η διαδικασία ήταν υψίστης σημασίας για τους πολίτες, γιατί θεωρούσαν ότι τους εξασφάλιζε υγεία, τύχη και μακροημέρευση. 

 

Θαργήλια: Η γιορτή δύο θεών

 

Τα Θαργήλια ήταν γιορτή αφιερωμένη στους θεούς Απόλλωνα και Άρτεμις. Το όνομά της το οφείλει στους «θαργήλους», που ήταν τα καρβέλια που ζυμώνονταν από την πρώτη ανοιξιάτικη συγκομιδή δημητριακών. Το ψωμί αυτό προσφερόταν ως δώρο στους θεούς. 

Η διάρκεια της γιορτής ήταν δύο μέρες. Την πρώτη μέρα πραγματοποιούνταν ο καθαρισμός και εξαγνισμός της πόλης και αυτό γινόταν με τον εξής τρόπο: Από τους ανθρώπους που κατά τη διάρκεια του έτους είχαν διαπράξει τα πιο απεχθή και αποτρόπαια εγκλήματα επέλεγαν δύο άτομα. Τους χειρότερους εγκληματίες που είχαν ήδη καταδικαστεί σε θάνατο. Κρεμούσαν στον καθένα από μία αρμαθιά ξερά σύκα -λευκά και μαύρα, για τις γυναίκες και τους άντρες αντίστοιχα- και τους έβαζαν να περιφέρονται στην πόλη. Πίστευαν ότι, αφού ήταν οι χειρότεροι όλων, θα προσέλκυαν κάθε κακό που είχε γίνει στην πόλη πάνω τους. Έτσι, ονομάστηκαν «φαρμακοί» γιατί λειτουργούσαν σαν φάρμακο για την πόλη και της προσέφεραν γιατρειά. Εικάζεται επίσης ότι είχαν την ονομασία «καθάρματα» επειδή βοηθούσαν στον καθαρμό της πόλης. Βέβαια στις μέρες μας η λέξη καθάρματα έχει χάσει τη σύνδεσή της με τον καθαρμό και χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει άνθρωπο που έχει το ίδιο ποιόν με εκείνων των ανθρώπων.

Αφού ολοκλήρωναν την περιφορά τους στην πόλη, οι «φαρμακοί» διώκονταν από αυτήν πολλές φορές δεχόμενοι μαστίγωμα από τους πολίτες. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι τους έριχναν στη θάλασσα. Με όποιον τρόπο κι αν τους έδιωχναν θεωρούσαν ότι μαζί τους έπαιρναν το κακό και όλα τα κρίματα της πόλης. 

Την επόμενη μέρα, αφού η πόλη ήταν πια εξαγνισμένη, ξεκινούσε η διαδικασία παρασκευής των θαργήλων. Οι άγουροι ακόμη καρποί των σιτηρών κόβονταν και αλέθονταν. Με το αλεύρι ζύμωναν τα καρβέλια που προσφέρονταν στον Απόλλωνα και την Άρτεμις. Η προσφορά αυτή σκοπό είχε να ευχαριστήσει τους θεούς για την καλή πορεία των καλλιεργειών και να ζητήσει τη βοήθειά τους για καλή σοδειά. 

 

Καλλυντήρια και Πλυντήρια: Οι γιορτές της Αθηνάς

 

Μετά τη γιορτή των Θαργήλων, τον ίδιο μήνα πραγματοποιούνταν τα Καλλυντήρια και τα Πλυντήρια, που ήταν αφιερωμένα στη θεά Αθηνά. Ήταν στην ουσία η συνέχεια της κάθαρσης, αυτή τη φορά στο ιερό της Αθηνάς. 

Τα Καλλυντήρια προηγούνταν των Πλυντηρίων. Την ημέρα εκείνη πλήθος γυναικών συνέρρεαν στο ιερό της Αθηνάς της Πολιάδος στην Ακρόπολη με σκοπό να σκουπίσουν. Ήταν πολύ σημαντικό να προηγηθεί αυτή η διαδικασία και δινόταν μεγάλη προσοχή στον διεξοδικό καθαρισμό. Το όνομα της ημέρας αυτής προέρχεται από τη λέξη καλλύντριον, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει σκούπα.

Αφού ολοκληρώνονταν οι διαδικασίες καθαρισμού, την επόμενη μέρα, την ημέρα των Πλυντηρίων, ακολουθούσε ο καθαρισμός του ξόανου της Αθηνάς. Όμως ο καθαρισμός δεν ήταν απλός και απαιτούσε μία βαθύτερη κάθαρση τους ξόανου, καθώς πίστευαν ότι οι μιαρές πράξεις των ανθρώπων το μόλυναν. Ακολουθούνταν λοιπόν η εξής διαδικασία: Κάποιες γυναίκες, που ήταν μέλη του αθηναϊκού ιερατείου, αφού καθάριζαν επιφανειακά το ξόανο της Αθηνάς, έβγαζαν τα κοσμήματα και το πέπλο που το στόλιζαν, το τύλιγαν σε ένα άλλο πέπλο και το παρέδιδαν σε δύο γυναίκες, τις πλυντρίδες. Έπειτα, μία μεγάλη πομπή συνόδευε το ξόανο και τις πλυντρίδες μέχρι το Φάληρο, όπου το ξόανο θα πλενόταν με θαλασσινό νερό για να εξαγνιστεί και να φύγει από πάνω του το μίασμα της πόλης. Τα ξερά σύκα είχαν κι εδώ την τιμητική τους, αυτή τη φορά ως προσφορές στη θεά Αθηνά.

Η ίδια πομπή συνόδευε το ξόανο πίσω στον ναό. Εκεί το στόλιζαν πάλι με τα κοσμήματα και τα πέπλα και το τοποθετούσαν στη θέση του.

 

Εικόνες