Η λογοκρισία της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών
Ανάμεσα σε όλες τις άλλες ελευθερίες που στερήθηκαν οι απλοί πολίτες με την επιβολή της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών ήταν και η ελευθερία του λόγου και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα επιβλήθηκε προληπτική λογοκρισία. Λογοκρισία κυρίως στα έργα του λόγου, τον Τύπο, το θέατρο, τον κινηματογράφο αλλά και στις τέχνες γενικότερα. Σκοπός του αυταρχικού καθεστώτος ήταν να αποτρέψει με αυτόν τον τρόπο την αντίσταση αλλά και την κριτική στο πρόσωπό του. Γι’ αυτόν τον σκοπό έγινε η σύσταση ειδικής επιτροπής λογοκρισίας, της Επιτροπής Λογοκρισίας, που συνέβαλε στην πρόληψη δημοσιεύσεων οι οποίες δυσφημούσαν την κυβέρνηση και έβαζαν σε κίνδυνο την ασφάλεια της χώρας.
Πρώτος στόχος ο Τύπος και τα έργα λόγου. Η νέα κυβέρνηση περιορίζει ή διακόπτει την κυκλοφορία κάποιων εντύπων. Επιβάλλει ως επίσημη γλώσσα του κράτους και της εκπαίδευσης την καθαρεύουσα. Απαγορεύει να θίγονται θέματα όπως τα εργατικά ατυχήματα, η ακρίβεια της ζωής, αλλά και να ασκείται αρνητική κριτική για την κυβέρνηση. Επίσης μπορεί να τροποποιήσει κείμενα, στίχους και σκηνές που θεωρεί ότι είναι βλαβερά για τη νεολαία, διαταράσσουν τη δημόσια τάξη και τα χριστιανικά ήθη, δυσφημούν τη χώρα ή στερούνται καλλιτεχνικής αξίας. Επιπλέον απαγορευτικά είναι τα άρθρα που περιγράφουν πράξεις ή πρόσωπα που έφεραν αντίσταση οποιασδήποτε μορφής, αυτά που προβάλλουν «ανατρεπτικές» ή φιλελεύθερες ιδέες και η προσβολή του βασιλιά και της οικογένειάς του. Η επιδίωξή της κυβέρνησης ήταν να δίνεται η εντύπωση της εύρυθμης και φυσιολογικής λειτουργίας της κοινωνίας. Με τον ίδιο τρόπο κινήθηκε η λογοκρισία στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στη λογοτεχνία και στη μουσική.
Η επιτροπή έλεγχε οποιοδήποτε έργο επρόκειτο να βγει στη δημοσιότητα. Διάβαζε το κάθε τι κι έκανε τις διορθώσεις που έκρινε απαραίτητες για να μπορέσει να δημοσιευθεί. Μετά την άσκηση της λογοκρισίας και την προσαρμογή του έργου στις υποδείξεις της επιτροπής, το έργο εξεταζόταν πάλι για να διαπιστωθεί αν είχε προσαρμοστεί κατάλληλα. Την περίοδο της προληπτικής λογοκρισίας που διήρκησε από τον Απρίλιο του 1967 μέχρι και το φθινόπωρο του 1969 οι Έλληνες συγγραφείς επιλέγουν να μη δημοσιεύουν τίποτα, παρά μόνο μεταφράσεις ξένων συγγραφέων. Περιστασιακά κυκλοφορούν παράνομα κάποιες ιδιωτικές εκδόσεις που απευθύνονται σε επιλεγμένο αναγνωστικό κοινό.
Μετά το πέρας της περιόδου της προληπτικής λογοκρισίας, η κυβέρνηση των Συνταγματαρχών, σε μια κίνηση φιλελευθερισμού, διακήρυσσε την ελευθερία του λόγου, πάντα υπό κάποιους περιορισμούς. Στην ουσία οι περιορισμοί παραμένουν οι ίδιοι με της προηγούμενης περιόδου. Η μόνη διαφορά είναι ότι τώρα η λογοκρισία δεν είναι πια προληπτική αλλά κατασταλτική. Το βάρος πέφτει στους εκδότες, τους αρχισυντάκτες και γενικότερα τους δημιουργούς να τηρούν τις απαιτήσεις της Δικτατορίας. Σε διαφορετική περίπτωση το καθεστώς προέβαινε σε συλλήψεις, κατασχέσεις και διώξεις. Αρκετοί δημιουργοί προσαρμόστηκαν σε αυτή τη νέα συνθήκη χρησιμοποιώντας την επινοητικότητά τους, δημιουργώντας έργα που με τρόπο υπαινικτικό στηλίτευαν τα πεπραγμένα της κυβέρνησης. Οι απλοί πολίτες σιγά σιγά άρχισαν να προσαρμόζονται κι εκείνοι στον υπαινικτικό λόγο και να κατανοούν την κριτική που ασκούσαν κυρίως οι εφημερίδες. Όμως αυτός ο νέος νόμος αποδείχτηκε «άβολος» για πολλούς δημοσιογράφους, γιατί οι απαγορεύσεις ήταν ασαφείς και οι ποινές ιδιαίτερα βαριές με αποτέλεσμα η αβεβαιότητα που δημιουργούνταν για την ορθότητα ή μη των γραφόμενων να παραλύει στην ουσία τους δημοσιογράφους.
Η λογοκρισία αρχικά λειτούργησε όπως ήθελε το δικτατορικό καθεστώς. Στην πορεία όμως οι δημιουργοί, προσαρμοζόμενοι στην κατάσταση, κατάφεραν να ασκήσουν κριτική και να γίνουν αρκετά τολμηροί καταδεικνύοντας τις θηριωδίες της κυβέρνησης, προσπαθώντας έτσι να προβάλλουν αντίσταση και να αφυπνίσουν τους απλούς πολίτες.
Πηγές:
Γκλαβίνας, Γ. Η λογοκρισία την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974), στο academia.edu/42718601/%CE%97_%CE%BB%CE%BF%CE%
Σκουρτή, Δ. Η Άρνηση του Λόγου στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία μετά το 1967 ως απόρροια των λογοκριτικών πρακτικών της Χούντας των Συνταγματαρχών, στο rosalux.gr/sites/default/files/publications/logokrisies.pdf
ΡαΪτσίνης, Χ. Παράνομος Τύπος, λογοκρισία και προπαγάνδα κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των συνταγματαρχών, στο thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/43100?lang=el#page/128/mode/2up
Έρευνα-Συγγραφή: Παναγιώτα Μωυσιάδου
